8.10.06
La mala education
Η άποψη ότι «το Πασόκ διέλυσε την παιδεία» (ή και το αντίστοιχο «η ΝΔ διέλυσε την παιδεία») προϋποθέτει έναν κόσμο στερεωμένων, ακίνητων και αιώνιων αξιών πάνω στον οποίο μια παράταξη επενέβη καταστροφικά. Δεν αποκλείεται να έγινε κι αυτό. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο κόσμος άλλαζε διαρκώς όλα αυτά τα χρόνια, ανεξάρτητα από το αν ήταν στο Παιδείας ο Ευθυμίου ή η Γιαννάκου. Πρώτα αυξήθηκαν οι μονογονεϊκές οικογένειες και ύστερα έγινε αναφορά στα βιβλία, πρώτα εγκαταστάθηκαν μετανάστες στην Ελλάδα και μετά «πέρασαν» στα αναγνωστικά οι ιδέες του αντιρατσισμού. Δεν υπάρχει τομέας της σύγχρονης ζωής που να έμεινε ίδιος παγκοσμίως, οπότε η επιθυμία μας να μείνουν τα πράγματα στην παιδεία αναλλοίωτα μοιάζει ανεδαφική.
Αλλά και τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο «διάλυση» της παιδείας; Μήπως την κειμενοκεντρική προσέγγιση στη γλώσσα; Την υποβάθμιση του ρόλου των προσώπων στην ιστορία; Τα πολλά αρχαία; Τα λίγα αρχαία; Τα λίγα θρησκευτικά; Τα πολλά θρησκευτικά; Τη βία των καθηγητών; Τη βία των μαθητών; Όσοι άνθρωποι, τόσες και οι απόψεις τους.
Πριν τα είκοσι αυτά χρόνια του Πασόκ, ας πούμε πριν το 1980, υπάρχουν πράγματα στο σχολείο που δεν θέλουμε να θυμόμαστε (και πολλά επιζούν ακόμα). Αυταρχισμός, κουρέματα και ταπεινώσεις, παρελάσεις και κλέη του παρελθόντος, υφέρπων φασισμός, ειρωνεία, (παρα)θρησκευτικός ηθικισμός, αποβολές
Άλλοι καιροί, άλλα ήθη. Προαύλια με 300 άτομα στοιχισμένα, σε απόλυτη σιωπή. Προσωπικά έμαθα τις δασυνόμενες με κλάματα και το καταραμένο λύω με ακολουθούσε σαν σκιά σε Γυμνάσιο και Λύκειο. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα τυπολατρίας, ξεχώρισαν κάποιοι εκπαιδευτικοί κυρίως για την έμμεση κριτική που άσκησαν στο μοντέλο, για την ανθρωπιά τους, την εμπνευσμένη (και εμπνευστική) διδασκαλία τους.
Οι σημερινές συνθήκες είναι διαφορετικές. Ένας εκπαιδευτικός, από την παιδεία του ή και από απλό ένστικτο μόνο, σπάνια πλέον καταφεύγει στον αυταρχισμό και την ειρωνεία για να επιβληθεί. Στο πρόσωπό του, καθώς προσπαθεί να ελέγξει μια τάξη χωρίς (λεκτική) βία, καθρεφτίζεται η ένταση που καταβάλλει ώστε να κάνει ενδιαφέρον ένα θέμα συνήθως αδιάφορο για τα παιδιά, από τους μιγαδικούς μέχρι τα νουκλεοτίδια. Καθώς το ελληνικό σχολείο δεν έχει ακόμα τις υποδομές να στηρίξει τη διδασκαλία με εποπτικά μέσα, οι δε «θεματικές αίθουσες» είναι επιστημονική φαντασία, ο δάσκαλος προσπαθεί με μουτσούνες και μίνι θεατρικά να κρατήσει το ενδιαφέρον. [Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού θεωρείται διεθνώς από τα πιο στρεσογόνα. Καπνίζουν δε οι πάντες.]
Το να αναγνωρίζεις στα παιδιά δικαιώματα, έχει κόστος. Αν το παιδί διαφωνήσει δεν θα το κάνει κόσμια. Δεν έχει τρόπους, εισαγωγές, περίτεχνη διατύπωση. Θα πει ξεκάθαρα, ακούγοντας έναν Εμπειρίκο, «αυτά είναι μαλακίες». Και ο δάσκαλος, ο καθηγητής δεν μπορεί να του απαντήσει «εσύ λες μαλακίες» ώστε να εκτονωθεί. Και ορθώς δεν μπορεί, γιατί ξέρουμε ότι υπάρχει ανισοτιμία στη σχέση. Αλλά είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρο να είσαι διαρκώς εκτεθειμένος στη νεανική ορμή, προσπαθώντας να είσαι ένας τρυφερός χωροφύλακας, να εφευρίσκεις τρόπους σωφρονισμού και περιστολής μιας ενέργειας που δεν είναι προορισμένη να περισταλεί. Και το κυριότερο, να ενεργείς αντίθετα με τις ίδιες σου τις απόψεις, συμμεριζόμενος απολύτως τους λόγους που ένα παιδί σήμερα (ανέκαθεν δηλαδή) ζητάει να σπάσει τα θρανία και να τα εκσφενδονίσει από το παράθυρο. Αλλά πρέπει να γίνει και το μάθημα, καθότι θεωρητικά, μακροπρόθεσμα, η γνώση θα το απελευθερώσει. Και ίσως να είναι πράγματι έτσι, μόνο που ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Χίλιες φορές να γράφει το και με έψιλον παρά να περιμένει με ανοιχτή παλάμη τους σωτήριους ραβδισμούς του. (Ποτέ μη σώσει και μάθει, που ’λεγαν οι παλιοί)
*
Οι γονείς συνήθως ξεφορτώνουν τα παιδιά στο σχολείο διατηρώντας την ανάμνηση της δικής τους εποχής. Πολλές φορές μένουν άναυδοι συνειδητοποιώντας πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα όταν ακούνε το παιδί τους να μιλάει με το γνωστό υφάκι, παρουσία τους, στον καθηγητή. Ασυνείδητα πιστεύουν πως όσα δεν κατάφεραν εκείνοι στο σπίτι θα το καταφέρει ο δάσκαλος ή ο καθηγητής αγγίζοντάς τα με το μαγικό ραβδί.
Ο εκπαιδευτικός, λοιπόν, πληρώνεται για να εκθέτει καθημερινά έναν εαυτό με περιορισμένα συνήθως ταλέντα (κάνει ό,τι μπορεί), ελλιπή προπαρασκευή και ανύπαρκτη στήριξη, ενώπιον μιας κοινότητας προσώπων που, από πίεση ή απλή ανωριμότητα, τον ελέγχει συνήθως σε λάθος σημεία (κυρία γιατί δεν πάτε στα Bodyline να αδυνατίσετε;). Καταργώντας τον μηχανισμό της από καθέδρας διδασκαλίας και του αυταρχισμού που επέτρεπε σε ασημαντότητες του παρελθόντος να οχυρώνονται πίσω του ώστε να επιζήσουν, το σημερινό σχολείο προσπαθεί να βρει το βηματισμό του στον σύγχρονο κόσμο με τον εκπαιδευτικό να σηκώνει το βάρος του αυτοσχεδιασμού της διδασκαλίας. Δεν είναι εύκολο αυτό σε καμιά χώρα του πλανήτη (στην Αγγλία και την Αμερική τα πράγματα είναι κολασμένα) ο δε διάλογος ανάμεσα στις γενιές περί των στόχων της εκπαίδευσης και των αξιών που πρέπει να υπηρετεί το σχολείο είναι μαχητικός.
Να έχουμε όμως στο μυαλό μας ότι κάθε αλλαγή, κάθε ιδέα που επιθυμούμε να υπηρετήσει το σχολείο, καλείται να την εφαρμόσει ένας άνθρωπος. Ένας άνθρωπος ίδια χαμένος μέσα στον καταιγισμό των αλλαγών, όπως όλοι μας. Αυτόν τον εκπαιδευτικό, το υπουργείο αλλά περισσότερο η κοινωνία, συναισθανόμενη την κρισιμότητα του ρόλου του όφειλε να τον προστατέψει. Η σύγκριση των 1000 ευρώ με τον ιδιωτικό τομέα, τα σχόλια περί αγραμματοσύνης, τεμπελιάς, τετράμηνων διακοπών που κάνουν οι «κηφήνες» (που αναπτύχθηκαν κατά κόρο ως επιχειρηματολογία από εφημερίδων και τηλεοράσεων) είναι δείγμα της αντίληψης που έχει διαχυθεί ευρύτατα στην κοινωνία και ταμπουρώνει τον καθένα μας πίσω από το «αυτοί φταίνε». Οι «τελευταίοι που έπρεπει να μιλάνε». Οι «τενεκέδες ξεγάνωτοι» του Γιαννόπουλου. Δεν είναι καλά σημάδια αυτά.
Ας μη ξεχνάμε. Το σχολείο παραμένει φυλακή. Το μεγαλύτερο κακό που κάνει είναι ότι συνδέει τη γνώση με τον καταναγκασμό. Καταφέρνει να δυσφημίσει μέσα μας τη διαδικασία της μάθησης, ανήμπορο καθώς είναι να εξατομικεύσει τη διδασκαλία, παρασύροντας τους πάντες (εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές) στην τρελή κούρσα της εντατικοποίησης. Τα βιβλία γίνονται διαρκώς δυσκολότερα καθώς διαχέεται περισσότερη και συνθετότερη ύλη. Και ναι, το σχολείο παραμένει ταξικό. Ο μηχανισμός αναπαραγωγής των κοινωνικών δομών, προσαρμόζει την εκπαίδευση στα άλογα κούρσας, τους αυριανούς νομείς της εξουσίας. Το μέλλον έχει προαποφασιστεί πριν τη γέννηση του παιδιού- οι λιγότερο τυχεροί θα αναγκαστούν να αγκομαχήσουν στη διαδρομή, με αμφίβολα αποτελέσματα. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καθοριστικός σε μια πορεία κατάρριψης των στερεοτύπων της σκέψης και ενεργοποίησης του δημιουργικού δυναμικού των παιδιών. Αλλά δεν ωφελεί να κυνηγάμε διαρκώς τον έναν εκείνον σπάνιο δάσκαλο που μας καθόρισε- η εκπαίδευση δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στους φωτισμένους γκουρού. Υπάρχει ανάγκη ενός συστηματικού και ορθολογικού σχεδίου για την παιδεία που θα δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε κάθε δάσκαλος (και ο λιγότερο ταλαντούχος) και κάθε μαθητής (και ο λιγότερο πρόθυμος) να συνδέονται λειτουργικά και αποτελεσματικά στην κοινή προσπάθεια.
Δύσκολα πράγματα θα μου πεις, και δίκιο θα ’χεις.
